گیوی در نگاه جغرافی دانان و تاریخ نویسان

گیوی در نگاه جغرافی دانان و تاریخ نویسان

شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت حموی بغدادی متوفی 626 هجری قمری در کتاب معجم البلدان و صفی الدین بغدادی متوفی 739 هجری قمری در کتاب مراصد الاطلاع که هر دو کتاب به زبان عربی است نوشته اند:

" خلخال شهری است در آذربایجان درمیان کوه ها و اکثر روستاها و مزارع آن در کوه های بلند است فاصله اش تا قزوین هفت روز و تا اردبیل دو روز است. قلعه های محکمی در این ولایت است که مردمان آن هنگام حمله مغول به آنجا عزیمت نموده اند. فیروزآباد قلعه ای است در خلخال و اطراف آن خانقاه صفویه زیاد است. "

حمداله مستوفی به سال 740 هجری قمری در کتاب نزه القلوب می نویسد:

" خلخال شهر وسط بوده واکنون دیه است، کما بیش صد موضع به چهار ناحیه خانندبیل و سجهرود و انجیل آباد از توابع اوست و هشتجین. در سابق شهر فیروزآباد که بر سر گریوه بردلیز(پردلیس) بود حاکم نشین آن دیار بود و اکنون آن نیز خراب است. در آن ولایت به حدود دیه کوئی(کیوی) دره ای است به طرف آفتاب، روی آن دره، چشمه ای است که آبش به تابستان یخ می بندد.(بوزلوق) و بر طرف قماه(آفتاب رو) که قزاونه نسار(زمین آفتاب رو) خوانند چشمه دیگری که در آبش بیضه می پزد.(ایستی سو، کیوی سوئی) "

مجدالدین محمد حسین متخلص به مجدی در سال 1004 هجری قمری در کتاب زینة المجالس نوشته:

" شهری بود فیروزآباد نام که حاکم نشین آن دیار بوده است وحاکم آنجا را آقاجریان می گفته اند و بعد از خرابی فیروزآباد خلخال حاکم نشین شد و..."

زین العابدین شیروانی در سال 1247 هجری قمری در کتاب بستان السیاحه می نویسد:

" قدیم الزمان یکی از ملوک ایران شهری بر سر کوهی احداث کرده فیروزآباد نام نهاد. ... دژ استواری بود در آذربایجان و شهری بود که فیروز ساسانی بنا کرده وتا زمان زندگی یاقوت حموی(اول سده هفتم هجری و سیزده میلادی) هنوز پا برجا بوده این شهر در حالی بین اردبیل و خلخال قرار داشته و بازان فیروز نامیده می شد."

در صفوة الصفا نوشته ابن بزاز اردبیلی که در تاریخ 759 هجری قمری به پایان رسیده مفصل و مکرر از روستاهای نی، شویر، هریس، نیلق، سنجبد نام بده شده است.

در کتاب صریح الملک که زین العابدین عبدی بیگ(نویدی) شیرازی به رشته تحریر درآورد. از قراء و مزارع زیر نام برده که به آستان شیخ صفی الدین اردبیلی وقف گردیده اند:

"اصفهاباد        در سال 743 هجری قمری بالتمام"                                   

"پرستانق         در سال 934 هجری قمری بالنصف"                             

"ریهار سنجبد    در سال 733 هجری قمری بالتمام"                          

"گنجگاه          در سال 759 هجری قمری" 

                                                                                منبع: کتاب گیوی در آینه تاریخ